Spotkanie poświęcone ppłk Aleksandrowi Klotzowi

31 stycznia br. Towarzystwa Przyjaciół Miasta Żyrardowa zorganizowało kolejne spotkanie,  tym razem poświęcone pochodzącemu z naszego miasta człowiekowi, którego droga życiowa i jego losy mogłyby stanowić scenariusz filmu sensacyjnego. Pomimo, że urodził się w Żyrardowie mało kto wie kim był podpułkownik dyplomowany Aleksander Alfons Klotz.

Do tej pory nie nawiązano kontaktów z bliskimi ppłk A. Klotza w Żyrardowie. Koleje jego życia na spotkaniu przedstawił licznie zebranym słuchaczom – Czesław Piotrowski. Prelekcja prezentująca bohatera spotkania prowadzona wartkim językiem i bogato ilustrowana slajdami trwała blisko trzy godziny. Osoba ppłk Aleksandra Klotza, którego błyskawiczna kariera w wojsku, potem w wywiadzie skierowanym na ZSRR, w administracji /kilkakrotnie był starostą w kilku miastach/, ponownie w wojsku, a także w Ludowym WP, w dyplomacji i jego niewątpliwa odwaga i inteligencja, a także biegła znajomość sześciu języków, spryt, umiejętność dostosowania się do nieoczekiwanych zmian sytuacji, a chyba i niejednokrotnie szczęśliwe zbiegi okoliczności dały mu możliwość przeżycia nadzwyczaj trudnych chwil i zdarzeń. W czasie siedmiu miesięcy 1940 r. przebył 28 tys. km od wschodniej Ukrainy, przez Ural, Syberię, wybrzeże Morza Kaspijskiego docierając do Irkucka, Ałma – Aty, Taszkentu czy Syktywkaru w Komi  poszukując – w celu uwolnienia po aresztowaniu – swojego dowódcy gen. Karaszewicz – Tokarzewskiego.

Był wielokrotnie odznaczany m.in. Orderem Virtuti Militari 5 klasy, czterokrotnie w latach 1920 – 22 – Krzyżem Walecznych. Zagrożony po wojnie przez NKWD – w 1946 r. wyjeżdża do Wielkiej Brytanii i wkrótce podejmuje pracę w Sztabie Głównym Rządu londyńskiego. Na początku lat 50-tych emigruje do Australii. Mieszka tam do roku 1976, kiedy to jadąc z chorą żoną do szpitala, podczas jazdy samochodem dostaje zawału serca i giną oboje w wypadku samochodowym.

Bardziej szczegółową informację Pana Czesława Piotrowskiego o ppłk Aleksandrze Klotzu zawiera załączony artykuł oraz zdjęcia z relacjonowanego spotkania, a także relacje Redaktora Naczelnego „Życia Żyrardowa” Tadeusza Sułka z tego spotkania /nr.  5, 6, 7 z br./, czy „Głosu Żyrardowa i okolic” nr 6 również z br.  Opublikowany także zostanie artykuł w najbliższym wydaniu „Żyrardowskich Zeszytów Literackich”.

Dziękujemy licznie przybyłym uczestnikom, którzy mieli okazję poznać osobę bohaterskiego żyrardowianina, o którym powinniśmy wiedzieć i pamiętać. Po zakończeniu spotkania uczestnicy zostali obdarowani ostatnimi publikacjami Towarzystwa, a mianowicie – publikacją autorstwa Piotra Zabornego „Żyrardów – od osady fabrycznej do miasta powiatowego” i wznowioną publikacją Muzeum „Vademecum Żyrardowa”.

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Żyrardowski mistrz wywiadu i konspiracji: podpułkownik dyplomowany Aleksander Alfons Klotz vel Alfons Klotz, vel Jan Baranowski ps. „Alutek”, „dr Henryk Urbańczyk”, „Grodzicki, „Konrad”, „Leon”, „Max Niewiarowski”, „Piotr”, „Wizer”, „Zosia”

W ubiegłym roku minęła 40 rocznica śmierci oficera polskiego wywiadu podpułkownika Aleksandra Klotza. Chciałbym Państwu przybliżyć jego postać.

Aleksander Alfons Klotz urodził sie 31 sierpnia 1898 r. w Żyrardowie. Ojciec Józef (1857-1916) uczestniczył w rewolucji 1905 roku. W 1906 r. został zesłany na Syberię. Schorowany wrócił do domu i niedługo potem zmarł 19.07.1916.

Matka Józefa z domu Szczepańska, żyła 76 lat. Zmarła 2.08.1938 r.

Oboje spoczywają na cmentarzu w Żyrardowie.

W 1915 r. młody Aleksander ukończył tzw. „małą maturę” w Warszawskim Gimnazjum Szkoły Technicznej Komunikacji. Wraz z nauką udzielał się w Warszawskiej Komendzie Okręgowej Skautingu.

Czas I wojny światowej był punktem zwrotnym dla Aleksandra Klotza. W szeregach tzw. Batalionu Warszawskiego pod dowództwem Tadeusza Żulińskiego wstąpił Aleksander Klotz do        I Brygady Legionów. W połowie 1916 r. został odkomenderowany do szkoły podoficerskiej Legionów.

Wstąpił w szeregi konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. W październiku 1916 r. został adiutantem Obwodu XVa. W grudniu 1916 r. rozpoczął w Warszawie kurs instruktorski POW oraz kurs Szkoły Podchorążych POW. W marcu 1917 r. został instruktorem i zastępcą komendanta Obwodu 15 POW.

Na przełomie 1917/18 roku w okolicach Łowicza aresztowała go w niemiecka żandarmeria. Była to pierwsza i ostatnia wpadka w jego życiu. Uciekł wykorzystując sprzyjający moment i już w styczniu 1918 roku przedostał się do Krakowa. Eksternistycznie uzyskał maturę w gimnazjum św. Anny. Przez dwa semestry studiował jako słuchacz nadzwyczajny na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Do 30 października 1918 r. był członkiem lotnego oddziału wywiadowczego w Krakowskim Okręgu POW.

Od 1 XI 1918 roku Aleksander Klotz służył w odrodzonych formacjach Wojska Polskiego. Do wiosny 1919 r. walczył z Ukraińcami we wschodniej Małopolsce. Oficjalnie był adiutantem    d-cy 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich a potem Grupy Operacyjnej gen. Daniela Konarzewskiego („Wielkopolskiej”).

Por. Aleksander Klotz w 1920 roku przez dwa miesiące dowodził działającym za Dnieprem oddziałem partyzanckim. Była to trudna i ryzykowna misja, która miała na celu odciążenie wojsk w zdobytym Kijowie i „szarpanie” Armii Konnej Siemiona Budionnego.

Do września 1920 r. był szefem wywiadu 14 Dywizji Piechoty.

Aleksander Klotz jako oficer do zadań specjalnych brał udział w w delegacji rozejmowej a potem pokojowej podczas rozmów z bolszewikami w Mińsku i Rydze (sierpień 1920 – marzec 1921).

Pobyt Klotza na Łotwie nie zakończył się w marcu 1921 r., bowiem do listopada 1922 r. piastował funkcję attache wojskowego przy poselstwie RP w Rydze. W tym czasie działając pod pseudonimem „Gorin” był współtwórcą siatki polskiego wywiadu na Łotwie.

W listopadzie 1922 r. wraca do kraju i zostaje d-cą kompanii 55 Pułku Piechoty w Lesznie.

W latach 1923-26 studiował w Wyższej Szkole Wojennej. Po otrzymaniu dyplomu przydzielony jako referent do Wydziału Organizacyjno-Mobilizacyjnego w Kierownictwie Marynarki Wojennej w Warszawie.

7 grudnia 1926 jest powołany na adiutanta Pierwszego Wiceministra Spraw Wojskowych i Szefa Administracji Armii gen. Daniela Konarzewskiego.

Z dniem 12 listopada 1928 r. Minister Spraw Wewnętrznych Felicjan Sławoj-Składkowski mianował Aleksandra Alfonsa Klotza lwowskim Starostą Grodzkim. Swoją zdecydowaną postawą podczas rozruchów antyżydowskich w czerwcu 1929 r. uaktywnił wielu swoich wrogów.

Pod koniec 1929 r. został na własną prośbę przeniesiony do rezerwy. Nadal był pracownikiem II Oddziału Sztabu Generalnego.

W latach 1932-39 (za wyjątkiem okresu maj-październik 35 gdy był konsulem w Morawskiej Ostrawie) był starostą w: Płocku, Wadowicach, Radomiu, Grudziądzu i Poznaniu.

W 1939 Aleksander Klotz został zmobilizowany. Oficjalnie został delegatem PKP w sztabie Armii Poznań. Po 2-giej fazie bitwy nad Bzurą wraz z resztkami Armii „Poznań”, przedarł się do Warszawy. 17 września wszedł w skład sztabu grupy Armii „Warszawa”, gdzie współpracował z z-cą d-cy gen. Michałem Karaszewicz-Tokarzewskim.

Natychmiast po powstaniu Związku Walki Zbrojnej, gen Michał Karaszewicz-Tokarzewski powołał Aleksandra Klotza na szefa sztabu tzw. Obszaru Lwów ZWZ-2. Aleksander żył w ciągłym zagrożeniu. „Płk Niewiarowskiego” rozpoznawano jako byłego starostę lwowskiego i wypomniano mu jego sanacyjną działalność. Natychmiast po aresztowaniu 3.03.1940 r. gen Karaszewicza Tokarzewskiego podjął działania mające na celu uwolnienie generała. W okresie od marca do września 1940 r. wraz z łączniczką Eleonorą Ptaszek pokonali ponad 28000 km w wyjątkowo trudnym terenie, w kraju w którym swobodne przemieszczanie się bez stosownych przepustek i zezwoleń byłopraktycznie niemożliwe. Spenetrowali tereny wschodniej Ukrainy, Uralu, Syberii, wybrzeża Morza Kaspijskiego, docierając do Irkucka, Ałma-Aty, Taszkentu, a na północy do Kotłasu i Syktywkaru w Komi.

Po powrocie z poszukiwań gen. Karaszewicz-Tokarzewskiego, władze w Paryżu zaakceptowały powrót mjr Aleksandra Klotza do lwowskiej ZWZ. Aleksander Klotz został szefem sztabu oraz zastępcą komendanta Obszaru Lwów ZWZ płk Leopolda Okulickiego.

W marcu 1941 r. podjęto decyzję o wyodrębnieniu z centralnej sieci wywiadowczej Oddziału II KG ZWZ-AK struktur mających operować na zapleczu frontu wschodniego po spodziewanej napaści Niemiec na ZSRR. Największy obszar przypadł Odcinkowi III. Będący wtedy w Warszawie mjr Aleksander Klotz „Wizer”, został mianowany dowódcą III Odcinka na obszarze Ukrainy i Wołynia po Wołgę i Kaukaz. Placówki podległe Aleksandrowi Klotzowi rozmieszczone były na obszarze ok. 450000 km2, Funkcję dowódcy pełnił w latach 1941-44. Jego bazą był Kijów.

Na początku 1944 r. Klotz przeniósł się do Lwowa. Od sierpnia 1944 został oficjalnie „urlopowany” ze służby we lwowskiej Armii Krajowej. Zagrożony aresztowaniem przez NKWD Aleksander wyjechał w sierpniu 1944 do Lublina. Mimo braku studiów lekarskich postanowił powrócić do sprawdzonego przez lata wizerunku lekarza.

Szybko pod przybranym nazwiskiem i z dokumentami lekarza został zmobilizowany jako dr Jan Baranowski do służby w Ludowym Wojsku Polskim. Jego kariera w LWP rozwijała się szybko. W połowie maja 1945 r. awansował do stopnia podpułkownika Ludowego Wojska Polskiego. Został po raz drugi podpułkownikiem, w tym przypadku LWP. Razem z gen. Karolem Świerczewskim i gen. Stanisławem Popławskim zasiadł w prezydium I Kongresu Medycyny Wojennej Wojsk Polskich i Sojuszniczych.

Jednak nie można było w nieskończoność liczyć na szczęście.W lutym 1946 r. bierze pięciodniowy urlop okolicznościowy i dezerteruje z wojska. ucieka z Polski.

Na początku marca dociera do Wielkiej Brytanii. Od 10 marca 1946 r. pracował w Oddziale Personalnym Sztabu Głównego, następnie od 7.04.1948 do 30.09.1949 w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Zostaje ekspertem od spraw sowieckich w Joint Intelligence Bureau.

W latach 1948 – 1949 Aleksander Klotz spisał pamiętnik „Russia by the Back Door” („Rosja tylnymi drzwiami”) dotyczący lat 1939-1946. Początkowo opublikował go w Wielkiej Brytanii pod pseudonimem „Leon Maks”.

Postanowił zamieszkać w Australii. Najpierw w celu „przetarcia szlaku” wysyła tam swego syna. Sam Aleksander Klotz wyemigrował do Australii na początku lat 50-tych.

29 października 1976 zaniemogła żona Aleksandra Klotza. Postanowił zawieść ją do szpitala. Podczas jazdy samochodem dostał zawału serca, przełamał barierkę autostrady, zjechał na drugi pas i doprowadził do czołowego zderzenia z autobusem. Tak zginął Aleksander Klotz.

Za życia był wielokrotnie odznaczany: Order Virtuti Militari 5 klasy otrzymał w 1921 r.; Krzyż Walecznych otrzymał czterokrotnie w latach 1920-1922; Krzyż Niepodległości w 1928; Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1928; w czasie wojny odznaczono go Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Armii Krajowej. Wyróżniany był również odznaczeniami zagranicznymi: Krzyż Komandorski Orderu Korony Rumunii, Order Gwiazdy Rumunii 3 klasy, łotewski Order „Leaćplesis”, czeski Order Białego Lwa oraz francuskie Palmy Akademickie.

 

Czesław Piotrowski

Luty 2017 r.